Sigorta İstihsalcileri İhtisas Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Ayhan Kılavuz, Antalya Ekonomi Dergisine 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş / Pazarcık Merkezli art arda iki depremin yaşandığı ve 10 İlimizin ve ilçelerinin yıkıcı sonuçlarını yaşadığı Deprem Afetinin Ülkemiz ekonomisi üzerine etkisini kaleme aldı.
Yayınlanma Tarihi : 28 Şubat 2023
Pazartesi (6 Şubat) sabaha karşı saat 04.17’de Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesi merkezli 7,7 büyüklüğünde, saat 13.24’te de Elbistan merkezli 7,6 büyüklüğünde iki deprem meydana geldi. Depremler; Kahramanmaraş, Kilis, Diyarbakır, Adana, Osmaniye, Gaziantep, Şanlıurfa, Adıyaman, Malatya ve Hatay illerinde büyük yıkıma neden oldu.
Türkiye tarihinin en büyük felaketinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı verilerine göre 61 binden fazla binanın acil yıkılması gerektiği belirtildi. TÜRKONFED’in hesaplamalarına göre depremin mali zararı 84 milyar dolardan fazla.Türk Girişim ve İş Dünyası Konfederasyonu (TÜRKONFED), 6 şubat 2023 tarihinde meydana gelen, Kahramanmaraş merkez üslü depremin yarattığı hasarla ilgili bir ön rapor hazırladı.Raporda Kahramanmaraş depremlerinin 84,1 milyar dolarlık mali hasar yaratacağı hesaplandı. Deprem bölgesinde ölü sayısının 72 bin 663’e kadar çıkabileceği belirtildi.Marmara Depreminde can kaybı 18.373 kişi, mali hasar 1999 dolar verisiyle 17,1 milyar dolar hesap ediliyor. Marmara Depremi, 2021 yılında gerçekleşseydi, can kaybı 26.451 kişi ve 51,1 milyar dolar mali hasar yaratacağı tahmin edilmiştir.
* Marmara Depremi verilerinin kullanıldığı metodoloji ile Kahramanmaraş Depremi’ni 2021 yılı dolar verileriyle sınarsak 72 bin 663 can kaybı, 84,1 milyar dolar mali hasar hesaplanmaktadır.
* Şu aşamada elimizde bulunan verilere göre 193 bin 399 kişi yaralanırken 72 bin 663 kişinin can kaybına uğrayacağı tahmin edilmiştir.
Raporda ayrıca Kahramanmaraş depreminin etkilerine ilişkin raporda şu öngörülere yer verdi:
* Diğer yandan 2023 Kahramanmaraş Depremi’nin 70,75 milyar doları konut zararı, 10,4 milyar doları milli gelir kaybı ve 2,91 milyar doları işgünü kaybı olmak üzere toplamda 84,06 milyar dolar hasara neden olması beklenmektedir.
* İllerin milli gelire katkılarındaki azalmaya paralel olarak afete maruz kalan 10 ilin ihracatının, ihracatı göğüsleyen liman altyapısının bozulmasının da etkisiyle, 15 milyar dolar düzeyinin altına düşebileceği tahmin edilebilir.
Depremin doğal bir sonucu olarak büyük bir göç dalgasının Adana’dan, İstanbul’a ve Antalya kadar geniş coğrafyaya doğru gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Şu an için herhangi bir veri veya resmî açıklama mevcut olmasa da önümüzdeki süreçte illerin demografik yapısının değişmiş olacağına dair uzman görüşleri geliyor.
* 2023 yılı bütçe açığı 659,6 milyar TL olarak hedefleniyordu. Bloomberg ekonomi bölümü depreme ilişkin kamu harcamalarının GSYH’nin yüzde 5,5’ine eşdeğer olabileceğini tahmin etmektedir. Mevcut şartlar altında bütçe açığının en azından 1 trilyon TL’nin üzerine çıkması beklenebilir. 2023’te nominal milli gelirin 18 trilyon TL’yi aşması beklendiğini düşündüğümüzde bütçe açığının milli gelire oranının yüzde 5,4’ün üzerinde gerçekleşmesi oldukça mümkündür.
Raporda altyapı hasarları ise 7 başlıkta şöyle anlatıldı:
Ulaşım
Karayolları Genel Müdürlüğü’nün 8 Şubat tarihli açıklamasına göre trafiğe kapalı güzergâh bulunmadığını açıklasa da Hatay Havalimanı ve Hatay-Reyhanlı yolunda sorunlar devam ediyor. Sahadan gelen bilgi ve görüntülere göre birçok ilçe ve köyün yollarının ulaşıma açık olmadığı anlaşılmaktadır. Başta Gaziantep, Hatay, Gaziantep-Osmaniye, AdıyamanÇelikhan yolları olmak üzere yollarda birçok çökme meydana geldi. Onarım çalışmaları devam etmekle beraber, bazı noktalarda yol altyapılarının yeniden inşası gerekmektedir.
Elektrik
Depremden etkilenen illerin önemli kısmında trafo noktaları yıkıldı, kimi bölgelerde elektrik
dağıtım şebekesi yok olma düzeyinde zarar gördü. Trafo ve şebeke tesislerinin yeniden
devreye alınmasının uzun zamanda gerçekleşebileceği düşünülüyor. Ana enerji iletim tesis
ve hatlarında sorunlar giderilmiş olsa da şehir içi dağıtım kısımlarında bazı ilçelerde ve il
merkezlerinde sorunlar devam etmektedir.
Doğalgaz
BOTAŞ’ın ana iletim hatlarında arıza ve kopmalar meydana geldiği ve onarım yapılan yerlerde artçı sarsıntılarla hasarın yeniden oluştuğu bakanlık tarafından açıklandı. Adıyaman, Gaziantep ve Kahramanmaraş il merkezlerine kontrollü ve kısmi doğal gaz akışları başladı. 10 Şubat Cuma günü Hatay il merkezi ve Kırıkhan ilçesi şehir giriş istasyonlarına doğal gaz verildi.
Petrol Hatları
BOTAŞ, Pazartesi günkü ilk depremin ardından tesisi denetlemek için terminale petrol akışını durdurdu, ancak herhangi bir sızıntı veya hasara rastlanmadığını açıkladı. BOTAŞ, Akdeniz kıyısındaki Ceyhan ihracat terminaline ham petrol akışını 7 Şubat Salı günü geç saatlerde yeniden başlattı. IKBY yönetimi de petrol akışının devam ettiğini teyit etti.
İletişim/Ağ
11,5 milyon mobil abone bulunun afet bölgesinde il ve ilçelerde telekomünikasyon hizmetleri tamamen durmasa da ciddi aksaklıklar yaşanmaktadır. Turkcell, Türk Telekom ve Vodafone’un üyesi olduğu Mobil Telekomünikasyon Operatörleri Derneği’nin açıklamasına göre 2 bin 451 baz istasyonu devre dışı kaldı, 190 mobil istasyon yollandı ve enerji ihtiyacının karşılanması için operatörler tarafından bölgeye acilen 3 bin 485 adet jeneratör sevk edildi. Aksaklıklar çoğunlukla köy ve ilçelerde devam ediyor.
Hastaneler
2012’de deprem dayanıklılık raporu olumsuz gelen İskenderun Devlet Hastanesi’nin A Bloğu yoğun bakım hizmeti için kullanılıyordu ve depremle beraber yıkıldı. Hatay İl’inde iki devlet hastanesi yıkılırken birçok özel hastane de yıkılmış veya kalıcı zarar görmüştür. Yıkılan hastane sayısı resmi makamlarca henüz paylaşılmamakla beraber sahada sahra hastanelerine ve sağlık çalışanlarına olan ihtiyaç belirtilmektedir.
Okullar
Eğitim Bakanlığı 81 ilde tüm okulların sömestr tatili sonrası açılış tarihini erteledi. Bakanlık okulların 20 Şubat 2023 Pazartesi günü açılacağını açıkladı. Depremden etkilenen 10 ilde eğitim gören öğrencilerin istedikleri illere nakil yaptırabilecekleri duyuruldu. Yıkılan okul sayısına dair resmi bir bilgi henüz açıklanmadı.
Deprem sigorta poliçelerinde ek teminattır.
Elinizin altında bulunması için deprem teminatı dahil edilmiş bireysel ve kurumsal sigortalarda teminatın nasıl çalıştığını kısaca özetlemek isterim.
Yakın sebep prensibi– Depremi takip eden yangın, dahili su hasarları, infilaklar da deprem teminatı koşullarında tazminat ödenir. Eğer poliçede deprem sigorta edilmemişse, depremi takip eden yangın,dahili su gibi risklerin gerçekleşmesine bağlı olarak oluşan hasarlar poliçeden karşılanmayacaktır.
72 saat klozu– 72 saat içinde gerçekleşen depremler, tek olay sayılır
Konutlarda Deprem Muafiyeti
DASK– Sigorta bedeli üzerinden %2 muafiyet uygulanır- Örnek- Bina Bedeli – 500.000 TL- Her hasarda tazminattan düşülecek muafiyet tutarı 10.000 TL
Konut Poliçeleri- BİNA– Sigorta bedeli üzerinden %2 muafiyet uygulanır- Örnek- Bina Bedeli – 500.000 TL- Her hasarda tazminattan düşülecek muafiyet tutarı 10.000 TL
Konut Poliçeleri – EŞYA poliçede yer alan toplam eşya bedeli üzerinden % – Eşya Bedeli 300.000 TL- Her hasarda tazminattan düşülecek muafiyet tutarı 15.000 TL
Kurumsal Poliçelerde Deprem Hasar Tazminatı Hesaplanması
Hasar tazminatı koasürans ve muafiyet düşüldükten sonra ödenir. ( Koasürans genel anlamıyla sigorta edilen riskin çeşitli taraflar arasında bölüşülmesi birlikte sigorta anlamına gelir. Poliçenizde ise anlamı Sigortalı ve Sigorta Şirketi Oluşacak hasarı poliçede yazılı oranlar çerçevesinde paylaşır aşağıda örnek ile daha anlaşılır olacaktır)
Koasürans ; Sigortalının tercih ettiği hasarın % .. ( genellikle %20) – sigortalı tarafından karşılanır
Sigortacı, üzerinde kalan % … üzerinden (Genellikle %80) – min % .. (Genellikle %2 veya %5 ) muafiyet
Örnek- Sigortalının deprem teminatı koşulları- her hasarın %20 si ve sigortacının üzerinde kalan %80 üzerinden uygulamak üzere min %2 ise
Bina bedeli 1.000.000 TL
Hesaplanan hasar tutarı- 600.000 TL
Hasarın Sigortalı tarafından karşılanacak kısmı- 120.000 TL
Sigortaının düşeceği muafiyet tutarı- 16.000 TL
Hasar tazminatından düşülecek tutar – 136.000 TL
Ödenecek hasar tazminatı- 464.000 TL
Can Sigortaları- Deprem teminatının dahil edilmiş olması şartıyla
Hayat ve ferdi kaza Ölüm ve sürekli sakatlık ödenir.
Sağlık sigortaları- (Özel sağlık, Tamamlayıcı sağlık) deprem sonucu sağlık giderleri ödenir.
Seyahat Sağlık Sigortaları – Deprem teminat dışıdır.
Araç Sigortaları
Trafik Sigortaları deprem nedeniyle oluşan zararları karşılamaz
Kasko- Deprem dahil edilmişse araçta oluşanzararı karşılar
Konut Sigortaları
DASK- poliçede belirtilen limitle kadar – hesaplanan hasar tutarı muafiyet düşüldükten sonra karşılanır.
Konut Sigortası- Bina ve/veya eşya teminatının poliçede yer alması şartıyla bina da Dask poliçesindeki bedelin aşan kısmı ve eşya bedeli hesaplana hasar tutarı muafiyeti düşüldükten sonra karşılanır. ( ilk ateş sigortası ise poliçede yer alan ilk ateş limitine kadar karşılayacaktır)
Cep telefonu, mobil cihazlar- Deprem dahil edilmişse muafiyet ve koasürana denk gelentutarlar düşüldükten sonra ödenir.
Ticari İşletmeler ve Sineyi Endüstriyel Kurumsal SİGORTALAR
Aşağıdaki poliçelerinize deprem dahil edilmişse ;
Sabit kıymet(Yangın)+ Stok Abonman + Kar Kaybı Sigortaları
oluşan zararlar poliçenizden karşılanır.
Kar Kaybı teminatınız varsa poliçede belirtilen bekleme süresi sonrası yine poliçe üzerinde belirtilen tazminat süresi boyunca Özetle Sabit giderler+ Net kar toplamı olan Kar Kaybı teminatından faydalanabilirsiniz.
Kira Kaybı teminatınız varsa üçüncü şahıslara kiralamış olduğunuz ticari binalarınızın deprem sonucu oluşan kira kaybı bedeliniz tazminat süresi boyunca ödenir.
Önemli!– Kamu otoritesi tarafından sigortalı şeyler üzerinde yapılacak tasarruflar sebebiyle meydana gelen bütün zararlar Sabit Kıymet ve Kar Kaybı kapsamında ödenmemektedir.
Örnek- Şu anki deprem nedeniylebarınma veya hastane amaçlı kullanılan oteller çalışamadıkları dönemi sigortadan talep edemezler. Son zamanlarda bu istisnanın küçük limitli olarak bazı poliçelere dahil edildiği görünmektedir.
Özel şartlarla dahil edildiği takdirde Kar Kaybı kapsamında ödenen diğer tazminatlar;
Deprem dahil edilmiş olması şartıyla; koasürans ve muafiyet tutarları düşüldükten sonra
Makine Kırılması
Hareketli Makineler Geniş Kasko
Elektronik Cihaz
İnşaat & Montaj Sigortaları ve Kar Kaybı (ALOP) ödenir.
Nakliyat Sigortaları ( Kamyon Klozu ve All Risk olması şartıyla)
Önemli– Nakliyat Sigortalarında- CIF poliçelerde hasar limanda bekleme süresi içinde olmalıdır. Nihai depodaki mallar Yangın Abonman kapsamında değerledirilir.
Tekne Sigortaları- Deprem dahildir
Diğer Sigorta Türleri
İşveren Sorumluluk- Deprem nedeniyle İşverene sorumluluk verilmedikçe tazminat ödemez
Üçüncü Şahıs Sorumluluk – Deprem hariçtir
Madencilik Zorunlu Ferdi kaza– Deprem Hariçtir.
Ticari Alacak Sigortası – ek sözleşme ile teminat alınmışsa ödenir
Kredi Sigortası – ek sözleşme ile teminat alınmışsa ödenir
Tarım, Sera, Arıcılık, Hayvancılık ve Gelir Kaybı Sigortaları- Deprem dahildir.
Yazımı şu şekilde sonlandırmak isterim.
Depremin EKONOMİK ve SİGORTA tarafı ile ifade etmeye çalıştık, ANCAK bu konuda bir saptama da bulunmak isterim, şöyle ki ; 1755 Yılında bir sabah Portekiz Krallığı 8,5-9.0 şiddetinde bir deprem ile yerle bir olur. 50.000 ila 100.000 arası insan yaşamını yitirir. Bu olay tarihe “Büyük Lizbon Depremi” olarak geçer.
Lizbon Depremi sonrasında KİLİSE “ Bu Deprem tanrının gazabıdır, sınanıyoruz, ahlaksızlıktan oldu” açıklamasını yapar
*Voltaire* de kiliseye “Papa ve tüm din adamları yalan söylüyor.” Lizbon depremi ilahi değil tektonik bir hadisedir diye cevap verir. Bunun üzerine Rousseau son sözü söyler: Lizbon depremi elbette Papanın izah ettiği gibi ilahi bir hadise değildir. Ne var ki Voltaire’nin dediği gibi yalnızca doğa olayı ile de açıklanmaz Lizbon’un yoksul mahallelerinde daha daha ölüm ve yıkıma neden olduğuna göre, bu deprem her şeyden önce sosyolojik bir hadisedir”
Yani sadece jeolojik bir doğa olayı olsaydı fakirler ölmezdi. Şimdi tartışmalar daha sıradan, daha saldırgan. Değişmeyen tek şey inandığımız Tanrıyı, Dini alet edip kin kusmaları. Ülkemiz de Deprem=Afet olarak kabullenilmesi gereken den öte dayatılan bir doğa olayı şekline dönüştürülmektedir. Halbuki DOĞAL AFET / Zelzele fay hatları ile tarih ile topraklarımızın altında yerlerini belli etmekte zaman zaman hatırlatmaktadır. Yapılacak olan TEK şey İnşa edilecek binalarımızın yapı malzemeleri de dahil olmak üzere DEPREME KARŞI koyan değil DEPREMİN VARLIĞINI KABUL EDEREK Binalarımızı buna göre inşa etmektir. Nasıl ki trafik içerisinde muayenesi olmayan araç trafikten MEN edilmektedir. İnşa edilecek her türlü yapının kesin net bilimsel kuralları zorunlulukları olmak zordadır. ANAYASA gibi değiştirilmesi Mümkün olmayan Güncellemeye açık olmalıdır. İnşası yapılacak arsanın elverişliliğinden başlamalı, süreçleri takip ve onay ile ilerlemeli en nihayetinde tüm sistem kontrolleri yapılarak yerleşime açılmalıdır. Hiçbir Mühendis, Müteahhit, Bürokrat, Siyasi yapı bu sisteme zere kere zerre müdahale edememelidir.
*Voltaire ; François Marie Arouet, Voltaire takma adıyla tanınan Fransız yazar ve filozof. Fransız Devrimi ve Aydınlanma hareketine büyük katkısı olmuştur. Din ve ifade özgürlüklerinin yanı sıra, insan hakları konusundaki düşünceleri ve felsefi yazıları ile ünlenmiştir. Bazı sözleri “Her insan, yapmadığı tüm iyiliklerden suçludur.” “Kendisini başkalarının kurtarmasını bekleyen kişiler yalnızca kölelerdir.”
*Rousseau; Jean-Jacques Rousseau, Cenevreli filozof ve yazar. Siyasi fikirleri, Fransız Devrimi’ni etkilemiştir. Düşünceleri özellikle, devrimden sonra kurulan yeni devletin kalkınmasında, toplumun sosyal yapısında ve eğitim sisteminde etkili olmuştur. Ona göre, toplumsal sözleşme, bireylerin özgür ve eşit kalarak, onun vasıtasıyla, doğa durumunu terk edip sivil bir toplum inşa edebildikleri düzenektir.
Ayhan KILAVUZ